Subject: Tarixdə iz qoyanlar

menimse sefevilerde yadimda qalan bunlardi :

Bu dovletin esas dili turk ve fars dili olub.en cox resmi islerde fars dilinden istifade olunub.paytaxt seherleri tebriz ve isfahan seherleri olub sehv elemiremse ... Doveletin adi ise Sefeviyye banisi ise Uzun Hesen olub...

az da olsa bilirem :)

Mirtlasirsan menimle ?? Fars dili nedir ? Uzun hesen nedir ??? Get tarixi oxu bala hele gec deyil )))

Dovletin banisi Uzun hesenin nevesi imis :)) ama fars dili duz yadimda qalib :) oxudum indi

Sefeviler dovleti banisi Sah Ismayil Xetai olub ,, Dovlet 1501 -1736 illerde movcud olub...

Esi az basib baglada . IX esrden baslayaraq Artiq ereb dilinde yazilmaga baslamisdi eserler .ve XV esrden baslayaraq artiq Ismayilin sayesinde Azerbaycan turk dili yayilmaga basladi (DEHNAME ,,MENASI ON MEKTUB. 1506 CI ILDE YAZILIB ) ondan sonra gelen butun sairler yazarlar ana dilimizde yaziblar .. Yani fars dilini hardan tapmisan bilmirem ve bu farslarda ne gormusen bilmirem .. ele bir seyleride yoxdur ki onunla fexr edesen .Deyesen ozunu fars cixarmaq isteyirsen mence bu sene ziyan getirer ancaq ...

PS Bir seyi demeyi unutdum .Paytaxt Isfahana kocurmusduler bunlarin hec biri fars seheri olmayib

a kisi kitabdan da oxumusdum indide saytdan oxud um ki onlarda fars dilide olub ve resmi islerde fars dilinden istifade olunub ...

Esi sen sehv oxumusan her seyi .. Mene o boyda Ziya Bunyadov un Telebeleri ders deyibe Men hec vaxt sehv deye bilmerem ,, bilmediyimi deyiremki bilmirem bildiyimi ise axira kimi deyirem .. Mence sen tarix ve edebiyyatdan uzaq bir ixtisas sec ))

onsuz ele sececem amma ki vallh men oxudugum yerlerde dediyim kimi yaziblar ...day bilmirem sen sehvse ya o yazanlar :))

Səfəvilər dövləti

Səfəvilər dövləti (fa. صفویان; ing. Safavid Empire) — 1501-ci ildən 1736-cı ilə qədər bu günki Azərbaycan, İran, Ermənistan, İraq, Əfqanıstan, qərbi Pakistan, cənubi Türkmənistan və şərqi Türkiyə ərazilərini əhatə etmiş tarixi dövlət. Səfəvilər tarixdə ilk dəfə Azərbaycan türkcəsini özünün rəsmi dili elan etmiş dövlətdir.

Səfəvilər sülaləsinin kökü əsasən Azərbaycan türklərindən, qismən də kürdlərdən ibarətdir. Dövlətin əsasını Ağqoyunlu dövlətinin hökmdarı Uzun Həsənin nəvəsi, Səfəvi təriqətinin başçısı I İsmayıl 1501-ci ilin iyul ayında Təbrizdə özünü şah elan etməklə qoymuşdur. İsmayılın tərəfdarlarından ibarət olan Qızılbaşlar ordusunun nüvəsini azərbaycanlılar təşkil etmişdir.

Sonrakı bir il ərzində İran ərazisini də fəth etmiş İsmayıl, 1502-ci ilin may ayında özünü İran şahı elan etmiş və 250 il ərzində bütün Yaxın Şərqdə böyük təsirə malik olmuş Səfəvilər İmperiyasının ilk şahı olmuşdur. Səfəvilər dövləti həmçinin müasir Azərbaycan milli və dini kimliyinin formalaşmasında böyük tarixi rol oynamışdır.

Səfəvi adı Şah İsmayılın babası Şeyx Səfiəddindən gəlir. Şeyx Səfiəddin Gilandakı Şeyx Zahid Gilaninin tələbəsi olmuş və o öldükdən sonra zahidiyyə təriqətini səfəviyyə təriqətinə çevirmişdi. Sünnilərin şiələri təqib etdiyi üçün təqiyyə etdi və sünni kimi tanındı. Şeyx Əli dövründə təqiyyə aradan götürüldü. Daha sonra Şeyx Cüneyd dövründə Azərbaycanda hakimiyyəti ələ keçirmək üçün mübarizəyə başladılar. Şeyx Cüneyd 1459-cu ildə Şirvana hücum etdi və Samur çayı sahilində məğlubiyyətə uğradı, özü isə şəhid oldu. Daha sonra hakimiyyətə keçən Şeyx Heydər bu mubarizəni davam etdirdi. Şeyx Heydər dövründə onun müridləri Qızılbaş adlanmağa başladı. Buna səbəb onların şiə olduqlarını bildirmək üçün başlarına 12 zolaqlı qırmızı çalma qoymaları idi. Şeyx Heydər 1483, 1487 və 1488-ci illərdə Şirvana hücumlar etdi. Sonunca səfərdə Şeyx Heydər şəhid edildi və Qızılbaşlar Ərdəbilə döndülər. Bu mübarizə daha sonra Şeyx Əli və nəhayət Şeyx İsmayıl tərəfindən davam etdirildi.


1499-cu ildə Şeyx İsmayıl öz tərəfdarlarını toplamaq üçün hərəkətə başladı. 1499-cu ildə Ərçivanda, daha sonra isə Çuxursəəddə məskən salaraq öz tərəfdarlarını topladı. 1500-cü ildə Ərzincana doğru hərəkət etdi. Anadolu, İraq və Suriyada olan tərəfdarları da ona qoşulduqdan sonra 1500-cü ildə 7 minlik orduyla Şirvana daxil oldu. Həmin il Cabanı adlı yerdə Şirvanlıları məğlub etdi və Şirvanşah öldürüldü. 1500-cü ildə Bakını tabe etdi və Gülüstan qalasını mühasirəyə aldı, ancaq Azərbaycan sultanı Əlvəndin yaxınlaşmasını eşidib mühasirəni dayandırdı və Sultan Əlvəndə qarşı hərəkətə başladı. 1501-ci ildə Şərur yaxınlığında Sultanın 30 minlik ordusunu dağıtdı. Sultan Diyarbəkirə qaçdı. Şeyx İsmayıl və tərəfdarları Təbizə daxil oldular. 1501-ci ildə İsmayıl Azərbaycan şahı elan edildi və beləliklə Azərbaycanda hakimiyyət Səfəvi sülaləsinə keçdi.

1499-cu ildə Ərdəbil şeyxlərinin məsləhəti ilə İsmayıl Lahicanı tərk etdi və Ərdəbilə üz tutdu. Burada o qızılbaş müridlərini öz ətrafına topladı. Deyləmdən, Taromdan keçərək Xalxala gəldi. Yolboyu İsmayıla Azərbaycanın digər ərazilərindən, Anadoludan çoxlu sayda tərəfdaşı qoşuldu. Qışı Ərcivanda keçirdi. 1500-cü ildə Cabanı döyüşündə Fərrux Yasarı, 1501-ci ildə Şərur döyüşü Əlvənd Mirzəni məğlubiyyətə uğratdı.

1501-ci ildə Təbrizə daxil olan İsmayıl özünü şah elan etdi. Təbrizə daxil olmanın ilk günlərindən, yəni 1501-ci ilin payızında islamın şiə təriqəti, dəqiq deyilərsə, imamilər (on iki imamın - ər "isna əşəri") təriqəti dövlət dini elan edildi. 1503-cü il iyunun 21-də baş verən Almaqulağı döyüşü Murad Mirzənin məğlubiyyəti və Səfəvilərin tam qələbəsi ilə nəticələndi.


1503-cü ildə I Şah İsmayıl müridi Qənbər ağanı Ağqoyunlu hökmdarı Muradın yanına göndərdi və ona tabe olmağı təklif etdi. Rədd cavabı alan şah 1503-cü ildə 13 minlik orduyla Həmədana doğru irəlilədi. Alamaqulağı deyilən yerdə qızılbaşlar ağqoyunlularla qarşılaşdı. 70 minlik ordusu olmasına baxmayaraq Murad məğlub oldu və qaçdı. Bundan sonra qızılbaşlar həmin ildə Qum, Kaşan və İsfahanı, 1504-cü ildə isə Yəzd və Kirmanı ələ keçirdilər. Bunun ardınca Şah İsmayıl öz qoşunu ilə birgə Qərbə doğru hərəkət etməyə başladı və 1507-cı ildə Van və Ərzincanı, 1508-ci ildə isə ərəb İraqını tutdu. İsmayılın qərbdə hərbi əməliyyatlar keçirməsindən istifadə edən Özbək xanı Məhəmməd Xorasanı işğal etdi və şaha təhqiredici məktublar göndərərək onu hədələdi, Azərbaycana və İraqa gələcəyini bildirdi. İsmayıl isə cavabında özünün Xorasana gələcəyini bildirdi və ona əziyyət çəkməməyi məsləhət gördü. I Şah İsmayıl 1510-cu ildə Xorasana doğru hərəkət etdi və Mərv yaxinlığında Məhəmməd xanı məğlub edərək Xorasanı ələ keçirdi. Daha sonra Anadoluya dönən İsmayıl Ağqoyunlular dövründə Azərbaycana tabe olan Şərqi Anadolunu ələ keçirmək üçün hərəkətə keçdi. 1512-ci ildə Qaraman və Malatyanı tabe edən şah daha sonra Təbrizə döndü.



Səfəvi sülaləsinin mənşəyi haqqında

Şeyx Səfiəddin Ərdəbilinın etnik mənşəyi məsələsi indiyədək tarixçilər arasında mübahisə mövzusu olmuşdur. Bu məsələni aydınlaşdırmağın mürəkkəbliyi onunla ələqədardır ki, Səfəvilərin uzaq əcdadları barədə məlumatları özündə əks etdirən yeganə mənbə Təvəkkül ibn İsmayıl ibn Bəzzazın "Səfvət əs – səfa" ("Saflığın saflığı") adlı agioqrafik əsəridir. Səfəvi tarixçilər Şeyx Səfiəddini yeddinci şiə imamı Musa Kazimın 21-ci nəslindən hesab edirdilər. Lakin Əhməd Kəsrəvi "Səfvət əs – səfa" əsərinin müqayisəli tədqiqi ilə məşğul olmuş və belə bir nəticəyə gəlmişdir ki, Səfəvilərin əcdadları heç də seyidlər (Məhəmməd peyğəmbərin) nəslindən olanlar deyillər və onların nəsil şəcərəsini sonralar Səfəvi tarixşünasları uydurmuş və İbn Bəzzazın əsərinin mətninə daxil etmişlər. Əhməd Kəsrəvi Şeyx Səfinin ərəblərlə əlaqəsinin olmadığını sübut etdikdən sonra onu türk də hesab etmir və kürd mənşəli olduğunu söyləyir. Digər İran müəllifləri onun Səfəvilərin kürd mənşəli olduğu barədəki ehtimalını şəksiz həqiqət kimi qələmə verir və bununla da bütün Səfəvilər sülaləsini iranlılaşdırmağa səy göstərirlər. Bəzi Avropa müəllifləri də bu fikiri müdafiə edirlər. Türk müəllifi Zəki Vəlidi Toqan da Səfəvilərin mənşəyinə həsr olunmuş məqaləsində onların kürd mənşəli olduğunu əsaslandırmağa cəhd göstərir, "kürd əsilli şeyxin" nəslinin sonradan "tamamilə türkləşdiyini" yazır.

Lakin V.V.Bartoldun sülalənin türk mənşəli olması barədə söylədiyi fikir daha mötəbərdir və mənbə məlumatları ilə təsdiq edilir. Alim bu sülalənin eponimi və banisi Şeyx Səfiəddin və onun nəslindən bəhs edərkən göstərirdi ki, "bu Ərdəbil şeyxləri, şübhəsiz, fars deyil, türk mənşəlidirlər" İ.P.Petruşevski də eyni fikri söyləmişdir: "İlk Səfəvi şeyxləri Ərdəbildə yaşamışlar, onların doğma dili Azərbaycan dili olmuşdur” Hanna Sohrveydə görə "Səfvət əs-Səfa" əsərində hamı Səfiyə türk kimi müraciət edir: "Ey piri-türk" (ey türk müqəddəsi), "türk gənci", "türk oğlu" və bu səbəbdən də onun türk olduğu şübhə doğurmur M. Abbaslı Şeyx Səfiəddinin türk mənşəli olması haqda zəngin material toplamışdır.

Səfəvilər sülaləsinin əzəldən kürd, yaxud İran mənşəli olması haqqındakı ehtimal daha mötəbər mənbələrin məlumatlarına əsaslanmır. Həm də Şeyx Səfiəddinin türk etnosuna mənsub olması, çətin ki, şübhə doğura bilər.[8]


Rəsmi dil

Səfəvilər dövlətinin qurucusu I İsmayılın ana dili Azərbaycan türkcəsi olmuşdur. O, bu dildə "Xətai" ləqəbi ilə şeirlər yazmışdır. Elə dövlətin də rəsmi dili Azərbaycan türkcəsi olmuş, saray əhli, eləcə də dövlətin hərbi və dini xadimləri bu dildə danışmışlar. Fars dili də Səfəvilər dövründə ədəbi və idari dil kimi işlədilmişdir.